W ostatnich latach coraz więcej fundacji zaczyna prowadzić własny biznes. Są również fundacje, dla których firma to, w praktyce, podstawowa działalność. Większość fundacji ma bardzo rozbudowany katalog celów w statutach, natomiast w rzeczywistości skupiają się na kilku wybranych obszarach. Czy takim podstawowym obszarem może być prowadzenie firmy? Czy jest to legalne rozwiązanie dla fundacji?
Działalność gospodarcza fundacji
Odpowiedź na to pytanie nie jest oczywista. Aby nie napisać klasycznego prawniczego „to zależy”, muszę tu przywołać parę przepisów. Przede wszystkim ustawa o fundacjach jest dość starym aktem prawnym (1984 – trochę starsza ode mnie;)). W związku z czym, rzeczywistość trochę prześcignęła tę ustawę i obecnie mamy wiele kłopotów z zastosowaniem jej przepisów. Podstawą prawną prowadzenia działalności gospodarczej przez fundacje jest art. 5 ust. 5 ustawy, który przewiduje podporządkowanie biznesu celom statutowych. Co jednak, jeżeli celem statutowym będzie działalność gospodarcza? Czy to w ogóle może być cel fundacji? Zgodnie z art. 1 ustawy fundacje mogą realizować wyłącznie cele społecznie lub gospodarczo użyteczne. Docieramy więc to pytania, czy możemy uznać działalność gospodarczą za cel gospodarczo użyteczny?
Działalność gospodarcza jako cel fundacji
Pojęcie celu gospodarczo użytecznego z art. 1 ustawy to trochę taki prawniczy Yeti. Niby każdy wie o co chodzi, ale w praktyce ciężko coś więcej powiedzieć. Nie wdając się w prawnicze rozważania, najważniejszy będzie tu podział na dwa rodzaje celów fundacji:
- cele społeczne,
- cele gospodarczo użyteczne.
Skoro ustawa dzieli je na dwie kategorie, logiczne jest, że cel gospodarczy to coś innego niż cel społeczny. Gospodarczo użyteczny cel, w prawniczych interpretacjach oznacza działalność na rzecz przedsiębiorczości, a nie samą działalność gospodarczą. Czy wobec tego, działalność gospodarcza fundacji będzie OK jako jej cel? Nie, samo prowadzenie działalności gospodarczej nie może być celem fundacji. Oznacza to, że „fundacje komercyjne” (takie firmy – fundacje) są niedozwolone, jako sprzeczne z art. 5 ust. 5 w zw. z art. 1 Ustawy. Takie też wnioski płyną z orzeczeń sądowych na temat biznesu fundacji (dla zainteresowanych sygnatury podaję na końcu artykułu). Moje powyższe „NIE”, nie wyczerpuje jednak tematu.
Fundacja jako firma społeczna
Co jednak, gdy celem nie jest zwykłe prowadzenie działalności gospodarczej, tylko przedsiębiorstwa społecznego? Przede wszystkim taki rodzaj przedsiębiorczości należy do ekonomii społecznej, która łączy w sobie obszary społeczne z gospodarczymi. Prowadzenie firmy społecznej jest więc działaniem społecznym (np. zatrudnianie osób defaworyzowanych). Jak w takim przypadku zastosować wymóg podporządkowania działalności gospodarczej wobec pozostałej działalności statutowej? W zasadzie jest to niemożliwe. Ponieważ im bardziej rozwinięte przedsiębiorstwo społeczne, tym lepiej realizuje cele społeczne. Niemożliwe jest zatem przeprowadzenie analizy wyniku finansowego takiego przedsiębiorstwa pod kątem proporcji przeznaczanych na działalność gospodarczą i cele społeczne.
Firma społeczna jako cel fundacji
Czy możliwe jest wpisanie prowadzenia przedsiębiorstwa społecznego jako celu fundacji? Moim zdaniem tak, ale jest też ryzykowne. Przede wszystkim wciąż nie ma prawnie wiążącej definicji przedsiębiorstwa społecznego w Polsce (o istniejącej definicji z Wytycznych Ministerstwa przeczytasz tutaj). Z tego powodu, taki zapis może spotkać się z negatywną opinią sadu rejestrowego i organów nadzoru (które jak wiadomo oceniają to dość literalnie). Osobiście uważam, że jest to jednak rozwiązanie w pełni legalne. Dlaczego?
- Rozwój przedsiębiorczości i reintegracja są jak najbardziej celami gospodarczo użytecznymi.
- Ograniczenia wynikające z formy not for profit, uniemożliwiają komercyjny podział zysku (czyli nie jest to „zwykła” działalność gospodarcza).
- Przedsiębiorstwo społeczne nie ogranicza swoich działań do działalności gospodarczej, ma również obowiązek prowadzić działalność na rzecz integracji społecznej i zawodowej zatrudnionych osób, a więc realizuje cele społeczne.
Co więcej, dla fundacji nie będzie możliwe ustalanie zakresu działalności gospodarczej względem celów statutowych. Nie powinien być stosowany art. 5 ust. 5 ustawy, (podporządkowanie) ponieważ nie mamy tu do czynienia ze „zwykłą” działalnością gospodarczą.
Wymogi formalne dla firmy społecznej fundacji
Na pewno sama możliwość prowadzenie działalności gospodarczej w statucie to za mało. Statut musi być przystosowany do prowadzenia przedsiębiorstwa społecznego, najlepiej poprzez uwzględnienie wytycznych Ministerstwa Rozwoju i Finansów lub ustawowj definicji przedsiębiorstwa społęcznego, jak już tak wejdzie w życie (kiedyś na pewno …). Jednocześnie statut takiej fundacji powinien wymieniać specyficzne cele gospodarczej użyteczności, którymi nie może być sama firma społeczna. Przykładowo: celem fundacji jest prowadzenie restauracji w formie przedsiębiorstwa społecznego nie załatwi sprawy. Jest to sam sposób realizacji celów. Taki cel to na przykład: „Integracja społeczna i zawodowa osób bezrobotnych”. W przypadku korzystania ze wsparcia OWES może być konieczne wpisanie wymaganego przez Wytyczne poziomu zatrudnienia, np.: Integracja społeczna i zawodowa osób bezrobotnych, wyrażona poprzez 50% poziom zatrudnienia tych osób w przedsiębiorstwie społecznym fundacji.
Inne cele, to przykładowo:
Zwiększanie zatrudnienia i aktywizacja zawodowa osób bezrobotnych.
Rozwój zawodowy młodzieży z mniejszymi szansami (defaworyzowanej) z powodów społecznych i ekonomicznych.
Promocja przedsiębiorczości społecznej.
Podsumowując, statut fundacji prowadzącej działalność gospodarczą w formie przedsiębiorstwa społecznego powinien przewidywać zarówno możliwość prowadzenia działalności gospodarczej, zgodnie z art. 5 ust. 5 Ustawy, ale także wymieniać specyficzne cele gospodarczej użyteczności. Fundacja prowadząca działalność gospodarczą w formie przedsiębiorstwa społecznego nie narusza art. 5 ust. 5 w zw. z art. 1 Ustawy, nawet jeżeli zakres tej działalności wykracza poza statutowe cele fundacji,
Czy warto prowadzić firmę społeczna pod fundacją?
Fundacja to klasyczna organizacja pozarządowa oparta na przekazanym majątku. W ostatnich latach, mało która fundacja jest otwierana z wielkim majątkiem na start. W praktyce to organizacja pozarządowa z bardziej zcentralizowana władzą, od demokratycznego stowarzyszenia. Wykorzystywanie tej formy w celach biznesowych jest możliwe, ale wiąże się z wieloma problemami prawnymi (wspomniana ustawa z 1984 roku, nie była dopasowana do współczesnych fundacji – firm). Jeżeli, jednak od początku w statucie wszystko zostanie dobrze rozpisane i ułożone, możesz z powodzeniem prowadzić biznes społeczny w tej formie. Natomiast co do „zwykłego” biznesu jako podstawowej działalności byłbym ostrożny. Dużo lepszym pomysłem będzie założenie spółki z o.o. przez fundację, o czym kiedyś już pisałem. Jeżeli interesują Cię różne formy działalności ekonomicznej w trzecim sektorze, zapraszam również do poprzedniego artykułu, porównującego takie rozwiązania.
Jeżeli Twoje NGO jest zainteresowane spółką albo już ją prowadzi, polecam kurs online, którego jestem współautorem. Kurs Spółka z o.o. non profit bez tajemnic to cały pakiet: nagrań wideo, przykładów i wzorów dokumentów (także przystosowanych do właściciela – NGO).
