W ostatnim roku bardzo dużo moich spraw dotyczyło działalności ekonomicznej, prowadzonej przez fundacje i stowarzyszenia. Z rozmów w trzecim sektorze również wyłania się wyraźny trend otwierania biznesów przez NGO. Dlaczego w tytule jest działalność ekonomiczna, a nie gospodarcza? Ponieważ działalność gospodarcza w samej organizacji to tylko jedna z form prowadzenia biznesu. Działalność odpłatna pożytku publicznego albo spółka z o.o. non profit to również formy działalności ekonomicznej. Są to trzy podstawowe formy działalności, które opisałem poniżej. Jeżeli nie wiesz, która z nich będzie najlepsza dla Twojego NGO albo nie jesteś pewny czy nie lepiej zmienić na inną, zapoznaj się także z moją infografiką na końcu artykułu.
Czy NGO mogą prowadzić swój biznes?
Nie jest to dla wszystkich oczywiste. Co więcej, zetknąłem się nawet z głosami oburzenia: „że jak? NGO jako przedsiębiorca… to pewnie pieniądze od darczyńców na własny biznes przekazują”. Do tych stereotypów odniosę się na sam koniec, a teraz trochę prawnych podstaw, aby rozwiać wszelkie wątpliwości.
Stowarzyszenia mogą prowadzić działalność gospodarczą na podstawie art. 34 prawa o stowarzyszeniach, a fundacje na podstawie art. 5 ust. 5 ustawy o fundacjach. Obie ustawy ograniczają jednak to uprawnienie poprzez:
- wymóg przeznaczania dochodu na cele statutowe i zakaz jego podziału pomiędzy członków (stowarzyszenia),
- zasadę podporządkowania działalności wobec celów statutowych (fundacje).
Ograniczenia te tylko z pozoru są inne. W praktyce oznaczają to samo: cele statutowe NGO są ważniejsze, a prowadzenie biznesu powinno im służyć. Jak może to wyglądać w praktyce?
Przykład 1
Prowadzenie sklepu przez stowarzyszenie, z którego dochód przeznaczony jest na warsztaty edukacyjne dla dzieci.
Przykład 2
Sprzedaż produktów podopiecznych fundacji i kupowanie za uzyskane pieniądze sprzętu rehabilitacyjnego dla nich.
NGO i ekonomia społeczna
Co się jednak stanie, jeżeli sam biznes będzie stanowił cel statutowy? Oczywiście nie chodzi tu, o udawanie przez NGO firmy, tylko o ekonomię społeczną. Działalność gospodarcza może sama w sobie mieć cel społeczny. Przykładem jest zatrudnianie osób, które w rynkowych warunkach nie mają na to szans. Jeżeli chodzi o stowarzyszenia, sprawa jest mniej prawnie skomplikowana, ze względu na art. 34 prawo o stowarzyszeniach. Dochodu może po prostu nie być, a działalność gospodarcza będzie przedłużeniem tej statutowej. W przypadku fundacji sprawa jest trochę bardziej skomplikowana, ze względu na konieczność podporządkowania działalności gospodarczej statutowym celom fundacji, którymi mogą być wyłącznie cele społecznie lub gospodarczo użyteczne (wymóg z art. 1 ustawy o fundacjach). Postaram się szerzej to opisać w kolejnym artykule. Natomiast, ogólnie jest to możliwe, choć za każdym razem sugeruję dokładna analizę statutu i działalności, która ma być lub jest prowadzona.
Działalność odpłatna pożytku publicznego
Dla niewtajemniczonych to trochę takie Yeti, o którym każdy słyszał, ale w praktyce trudno coś więcej powiedzieć. Dla początkujących, definiuję tą formę jako taką małą działalność gospodarczą, którą mogą prowadzić NGO. Oczywiście słowo „mała” jest trochę mylące, bo skala może być całkiem spora. Jednak mnie chodzi bardziej o prawne regulacje i obowiązki samego NGO.
Zacznijmy więc od źródeł. NGO mogą prowadzić odpłatną działalność pożytku publicznego, na podstawie art. 6 ustawy z o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Czym jednak jest ta działalność? Przede wszystkim ma charakter biznesowy – NGO pobiera opłaty za swoje działania. Tutaj już pojawia się najważniejsze ograniczenie – mogą to być tylko działania społecznie użyteczne wymienione w art. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. A więc nie można otworzyć zwykłego sklepu spożywczego w tej formie, ale sklep z produktami wytworzonymi przez beneficjentów już tak. Ogólnie celem tej formy jest umożliwienie NGO pobieranie opłat za swoje działania, czyli pewien rodzaj ich współfinansowania. Najważniejszą zaletą tej formy jest brak konieczności wpisu do rejestru przedsiębiorców, a co za tym idzie wielu uciążliwych obowiązków rachunkowych i formalnych. Aby jednak odpłatną działalność pożytku publicznego nie była nadużywana przez NGO ustawa przewiduje szereg innych obostrzeń, o których przeczytasz we wpisie poświęconym tej formie działalności.
Czemu nie założyć spółki?
No właśnie, dlaczego NGO nie miałoby założyć spółki z o.o. do prowadzenia działalności gospodarczej? Oczywiście, jest to możliwe i coraz bardziej powszechne. Pomimo że słowo „spółka” sugeruje coś innego, organizacja może być jednoosobowym wspólnikiem = właścicielem spółki. Stopień skomplikowania tej konstrukcji z pozoru wydaje się złożony. Natomiast w praktyce często okazuje się dużo bardziej przejrzystym od działalności gospodarczej. Przede wszystkim mamy sztywny rozdziała działań biznesowych (spółka) od społecznych (NGO). Ryzyko, że te dwa obszary będą się mieszać, jest niewielkie. Odwrotne sytuacje spotykam często w III sektorze, gdzie te same osoby prowadzą jednocześnie oba obszary, na podstawie jednej księgowości i wykorzystując jedne zasoby. W rezultacie często prowadzi to do bałaganu i problemów rachunkowych i personalnych. Oczywiście, dla części NGO założenie i prowadzenie spółki, będzie często zbyt drogie i czasochłonne.
Spółka założona przez NGO, wcale nie musi być zwyczajnym biznesem. Przepisy umożliwiają przystosowanie zwykłej spółki z o.o. dla biznesu społecznego, czyli formy spółki non profit. Jeżeli Twoje NGO jest zainteresowane spółką albo już ją prowadzi, polecam kurs online, którego jestem współautorem. Kurs Spółka z o.o. non profit bez tajemnic to cały pakiet: nagrań wideo, przykładów i wzorów dokumentów (także przystosowanych do właściciela – NGO). Przedsprzedaż kursu, w ramach której możesz kupić go taniej, trwa do 9 kwietnia 2021 r.
Jeżeli chcesz poczytać więcej o spółce jako formie działalności ekonomicznej organizacji pozarządowych, przejdź do tego artykułu.
Co wybrać?
Wybór najlepszej formy działalności ekonomicznej nie jest łatwy. Jakąkolwiek działalność prowadzi lub rozważa Twoje NGO pamiętaj, że nie warto zbytnio przywiązywać się do wdrożonych schematów. Biznes społeczny, jak każdy inny biznes, musi reagować na zmiany, a rozwój będzie wręcz te zmiany wymuszał. Aby ułatwić ogólne porównanie, przygotowałem poniższą infografikę.
Działalność ekonomiczna NGO wciąż budzi złe emocje, nie zawsze jest dobrze postrzegana. Powoli jednak zmienia się to stereotypowe postrzeganie. Coraz więcej NGO w ten sposób zyskuje dodatkowe źródło dochodu dla swoich działań. Jeżeli robią to w sposób transparentny, to jest to tylko powód do dumy. Również łączenie obszaru społecznego z biznesem (ekonomia społeczna) jest fajną międzysektorową drogą rozwoju.
Być może to jest właśnie czas, abyś pomyślał nad zmianą działalności odpłatnej swojego NGO na gospodarczą albo nad przeniesieniem działalności gospodarczej do nowej spółki z o.o.? Jeżeli potrzebujesz konsultacji lub pomocy w tym zakresie, napisz do mnie poprzez formularz na blogu, lub mojej kancelarii 4NGO.
